حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی در باب قرآن و تمدن اسلامی پرداخت و با تأکید بر این مطلب که قرآن صرفاً مباحث نظری تمدن‌سازی را مطرح نکرده است، بیان کرد: گاهی می‌گوییم که در قرآن گزاره‌هایی برای ساخت تمدن هست و می‌شود از آن‌ها استفاده کرد و یا ظرفیتی وجود دارد که می‌شود از این ظرفیت برای تولید تمدن استفاده کرد، اما یک وقت هم می‌گوئیم که قرآن متنی است که تمدنی را ساخت.
بهجت‌پور در توضیح این جنبه دوم اظهار کرد: مخاطبان ما باید به این نکته توجه کنند که قرآن در محیطی نازل شد که این محیط نه تنها جنبه تمدنی نداشت بلکه با وجود این که در اطراف شبه‌جزیره عربستان چهار تمدن بزرگ ایران، روم، مصر و یمن وجود داشت، این محیط از هیچ شاکله‌ای از شاکله‌های حرفه‌ای مدنیت برخوردار نبود اما خداوند متعال این شبه‌جزیره عربستان را انتخاب فرمودند که دلایلی هم برای این امر ذکر شده است.
اراده خداوند به نشان دادن ظرفیت تمدن‌ساز قرآن و اسلام؛ از دلایل ظهور اسلام در عربستان
وی یکی از مهمترین این دلایل را اراده خداوند به نشان دادن ظرفیت تمدن‌ساز قرآن و اسلام دانست و بیان کرد: ما می‌دانیم که هزینه مسلمان شدن جوامعی مانند ایران، مصر، یمن و بخشی از روم که اسلام وارد آن شد هزینه زیادی نبود. از سوی دیگر نیز قرآن و اسلام در محیطی نازل شد که به تعبیر خود قرآن، در گمراهی آشکار بودند؛ همان طور که در سوره جمعه می‌فرماید که «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ؛ اوست آن کس که در میان بىسوادان فرستادهاى از خودشان برانگیخت» (جمعه/2).
نویسنده تفسیر قرآن به ترتیب نزول در توضیح واژه «امیین» گفت: «امیین» یعنی فرهنگ آن‌ها فرهنگ مادری بود و دریافت‌هایشان سینه به سینه و از نوشتن و نگارش و کتاب و این گونه مقولات اساساً فاصله داشتند؛ که مادر تمدن نگارش است. پیغمبر(ص) در چنین محیطی امی ظهور پیدا کرد که خود قرآن در ادامه این آیه درباره آن می‌فرماید: «وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ؛ و [آنان] قطعا پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند»(جمعه/2)
بهجت‌پور افزود: حضرت علی(ع) هم که گاهی با عرب سخنرانی دارند در یکی از خطب نهج البلاغه می‌فرماید: خداوند پیغمبر را فرستاد «و انتم یا معاشر العرب علی شر دین و علی شر دار» یعنی هم روش‌ها و آیینتان بدترین بود و هم زندگی‌تان بدترین. بنابراین در واقع قرآن شبه‌جزیره عربستان را موضوع تغییر و تحول خود قرار داد و خداوند به وسیله قرآن و به واسطه پیغمبر(ص) و تلاش و اخلاص او پس از 23 سال آن محیط و آن مردم که در گمراهی بودند پایگاه تشکیل امت اسلامی و تمدن اسلامی شدند و این نشان دهنده این است که آن مردم به قدری در طول 23 سال با برنامه تحولی اسلام قوی شدند که تمدن‌های چهارگانه دیگر را تصاحب فرهنگی کردند.
قرآن نص تمدن‌ساز و تمدن اسلامی تمدن متن است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به بیانی از گوستاو لوبون در «تاریخ تمدن اسلام و عرب» گفت: لوبون تصریح می‌کند و از باب نمونه می‌گوید که مصر تمدن بسیار عمیق و ریشه‌دار و تاریخی‌ای داشت و مهاجمین زیادی آمدند و به آنجا تهاجم نظامی کردند و آنجا را فتح کردند اما هیچگاه نتوانستند که فرهنگ آنجا را عوض کنند و تنها وقتی فرهنگ آنجا عوض شد که مسلمانان وارد مصر شدند. وقتی مسلمانان وارد مصر شدند مصری‌ها همه ظرفیت خود را در اختیار مسلمانان گذاشتند و حتی حاضر شدند که زبان خود را تغییر دهند.
وی با تأکید مجدد بر مطلبی که در ابتدای این گفت‌وگو به آن اشاره کرده بود عنوان کرد: بنابراین می‌بینیم که قرآن صرفاً رویکردی نظری به تمدن‌سازی ندارد و ما صرفاً گزاره‌های ذهنی در باب تمدن نداریم، بلکه قرآن اساساً خود تمدن‌ساز است و کاملاً قرآن توانسته است تمدنی را بسازد و ظرفیت تمدن‌سازی خود را در یک دوره نشان داده است و به تعبیر بعضی از محققان تمدن اسلامی تمدن متن و تمدن نص است و با نص قرآن بود که این تمدن رقم خورد و مسلمانان نیز هنگامی از اریکه تمدن و سیادت و آقایی در تمدن‌سازی پائین افتادند که از قرآن فاصله پیدا کردند.
بهجت‌پور افزود: بنابراین برای شروع هرگونه مطالعه ابتدا باید این معنا را مورد توجه قرار داد که کتابی که این ظرفیت را نه در حد نظری بلکه در حد اجرای یک مدل به خوبی از خود نشان داده است الان نیز قدرت تمدن‌سازی یا بازسازی تمدن‌ها و ارتقای تمدن‌ها را خواهد داشت.
